Malu Kirschbaum Psyche 24 jan 2021, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Een ode aan de eenzaamheid

Eenzaamheid is een steeds groter probleem in onze samenleving. Meer en meer mensen zitten in een sociaal isolement of blijven alleen achter, en de coronacrisis heeft dit probleem alleen maar groter gemaakt. De psychologische gevolgen daarvan vormen dé uitdaging van deze eeuw. Maar waarom heeft eenzaamheid zo’n negatieve betekenis? Kan het alleen-zijn ook zijn waarde hebben?

Dichter, priester en auteur van het boek Ode aan de Eenzaamheid, Marinus van den Berg, biedt een verrassend perspectief op het begrip en daagt ons uit: Hoe kunnen we omgaan met onze fundamentele eenzaamheid?

58 procent is eenzaam

De cijfers liegen er niet om. Volgens het CBS had 1 op de 10 Nederlanders in 2019 al ‘sterke gevoelens van eenzaamheid’ en voelde meer dan een kwart zich enigszins eenzaam. Dat was nog vóór de crisis.

Tijdens de eerste lockdown voelde 51 procent van de Nederlanders zich ‘enigszins eenzaam’ of ‘eenzaam’, blijkt uit onderzoek van het RIVM. Bij de laatste meting, op 30 november, was dat percentage gestegen naar 58 procent.

Lees ook: Alissa (24) voelt zich dagelijks eenzaam: ‘Ongelukkig, terwijl ik weet dat ik niets te klagen heb’

Maar eenzaamheid wordt getekend als iets kwaads waar we tegen moeten strijden. Door de dramatische klank ervaart iedereen eenzaamheid als iets negatiefs, als iets wat je niet wilt. Terwijl we de gevoelens vooral versterken als we er tegen strijden. “Door het in kleinere stukjes te hakken, wordt het minder overweldigend en kunnen we erover praten.” aldus Marinus.

Zelfgekozen eenzaamheid

In zijn boek maakt hij onderscheid tussen verschillende soorten eenzaamheid. Allereerst is er gewenste eenzaamheid, waarbij mensen zelf bewust kiezen voor het alleen-zijn. Dit doen mensen vaak om meer met zichzelf in contact te komen en om na te denken over hun leven en relaties.

Soms op regelmatige basis, zoals één dag per week, maar soms een hele week, een hele maand of misschien wel voor een jaar of langer.

Vaak zie je de zelfgekozen eenzaamheid ook bij mensen die strijden voor een ideaal, verzetsstrijders, heiligen en vredestichters. Zij kiezen zelf voor een eenzame positie om hun idealen na te streven. Mensen als Oscar Romero, Nelson Mandela en Desmond Tutu waren een zekere tijd bewust alleen, om de focus op hun doelen te behouden.

Ongewenste eenzaamheid

Daarnaast is er ongewenste eenzaamheid. Dit kan allerlei oorzaken en vormen hebben, zoals eenzaamheid door pestgedrag, psychische klachten, stigmatisering, verlies van geliefden of een pandemie. Mensen die gepest worden voelen zich alleen, krijgen vaak een laag zelfbeeld en lijden onder het gevoel ‘niemand’ te zijn.

En als mensen bijvoorbeeld een dierbare verliezen, neemt de belangstelling van de omgeving na verloop van tijd af, maar de rouw duurt voort. Dat kan eenzaam maken. En op hoge leeftijd neemt die eenzaamheid toe doordat er steeds meer naasten overlijden.

Alleen zijn is helend

Als je er niet bewust voor kiest om alleen te zijn, kan je je eerst koud en verlaten voelen. Toch kan het op den duur goed doen en ontdek je vaak later dat die tijd van alleen-zijn nodig was. Marinus: “Als je alleen bent, kun je alleen huilen, zonder schaamte. Je kunt alleen in een stoel zitten mij- meren. Of door het huis lopen.

View this post on Instagram

A post shared by Bedrock (@bedrockmagazine)

Je kunt muziek opzetten of de tv aanzetten, ook al hoor je eigenlijk niks. En wie een huisdier heeft, spreekt er soms mee, en ervaart troost. Je kunt stil zijn maar ook hardop praten. Je kunt de telefoon uitzetten.” En we weten inmiddels allemaal dat offline-tijd sowieso heel erg helend kan zijn. Toch fijn als je dat kunt doen, zonder dat er meteen complete reddingsacties in touw worden gezet.

Nietsdoen vs iets doen

Nu kan het leren van nieuwe dingen een instrument zijn tegen de eenzaamheid. Dat werkt niet alleen bij kinderen, maar ook bij volwassenen. Nieuwe vaardigheden opdoen, maar ook: leren over de moeilijke dingen in het leven, ontdekken hoe je er het beste mee om kunt gaan en jezelf beter leren kennen.

Vind je misschien ook interessant: Introvert en eenzaam? Zo voel jij je minder alleen

Aan de andere kant is nietsdoen niet per se negatief geladen. Er bestaat wenselijke, heilzame verveling: het zalige nietsdoen, of zoals de Italianen het zo mooi zeggen ‘dolce far niente’.

Marinus: “Ik heb het nodig me af en toe te vervelen. Als ik te moe ben om te lezen of muziek te luisteren, dan lummel ik wat aan. Mijn tempo zakt terug tot bijna stilstand. Ik richt me dan niet op nieuwe dingen, maar herhaal de oude. Dit kan een mens goeddoen.”

Subtiel evenwicht

Ook in onze hyperactieve tijd kan altijd maar druk-druk-druk zijn een verborgen vorm van eenzaamheid zijn. Een angst voor verveling. Maar het is juist de kunst om trager te leven en meer naar je toe te laten komen.

Daarom moet je actief moeite doen voor deze vorm van gewenst vervelen. Daardoor ga je meer tijd hebben voor toevallige ontmoetingen of het genieten van ‘gratis’ ervaringen, zoals de zon die ondergaat.

Lees ook: Laat je kind zich lekker vervelen deze zomer (da’s goed voor ze)

Dit alles gezegd hebbend stelt Marinus: “Toch luistert het heel nauw en is het evenwicht subtiel. Het kan ook allemaal te saai worden. Er is dan te weinig nieuws, te weinig kleur of klank. Dan ligt ongewenste verveling (en eenzaamheid) op de loer. En soms wil je dan gewoon iemand om je heen, die snapt wat dat betekent.”

Maar als je onderscheid gaat maken tussen ongewenste en wenselijke eenzaamheid, kom je al een heel eind.

Meer Bedrock vibes:

• Ik kocht een jaar geen kleding en deze 7 grote lessen haalde ik eruit
• Niet alleen, maar je toch eenzaam voelen: psychiater Dirk De Wachter legt het uit
• Jong, single en eenzaam door corona