Lian van Doorn Psychologie 24 jan 2020, 06:00

Leestijd: 7 minuten

De kracht van relativeren (leer van die mug dus geen olifant te maken)

Piekeren over het werk, je ergeren aan mensen op de fiets, niet kunnen slapen, bang zijn voor spinnen… Ons brein maakt het ons soms knap lastig. Waarom? We kunnen toch relativeren? Over een muggenbult op je ooglid, de oermens en feiten die niet bestaan.

De spiegel tegenover mij verraadt het al: dit is niet mijn dag. Mijn haar staat alle kanten op en is met geen borstel, water of haarlak in bedwang te krijgen. Precies op mijn ooglid zit een muggenbult – op elke andere plek was het geen probleem geweest, echt niet – en over mijn wang zitten twee diepe slaapstrepen. Ik zucht. Wat een drama.

Alles gaat mis

Natuurlijk ging de rest van de dag finaal mis. De boter was op, ik stootte mijn teen, alle stoplichten stonden op rood (echt alle, óngelooflijk), fietsers voor mij reden in de weg en op het werk duurde het minimaal tien minuten voordat mijn laptop was opgestart.

Zo’n ‘vrijdag de dertiende’ maakt zich af en toe meester van mij. Doodvermoeiend, maar vooral confronterend. Ik weet namelijk best dat die dag vooral een ‘vrijdag de dertiende’ is omdat ik van een mug een olifant maak. Keer op keer. Want, welke ramp heeft zich nou echt voltrokken? Geen één.

Lees ook: Ben je gefrustreerd? Onthoud dan deze dingen

Het komt erop neer dat ik op dat soort dagen in de steek wordt gelaten door mijn relativeringsvermogen. Zoals dat ook gebeurt wanneer ik een naaktslak zie (nadat ik er ‘s nachts eentje in mijn bed vond, heb ik er een trauma aan overgehouden) of mijn perfectionisme de kop opsteekt.

Geen koud kunstje

Relativeren betekent dat je iets nuchter bekijkt. Daarmee bedoel ik niet dat je geen alcohol mag drinken, hoewel alcohol en relativeren misschien ook niet zo goed samengaan.

Relativeren betekent een brede kijk hebben op dingen, je verplaatsen in een ander, reflecteren op jezelf en iets in perspectief plaatsen. Je maakt van een mug geen olifant en van een olifant geen mug. Een mug is een mug, een olifant een olifant.

Proportie speelt dus een belangrijke rol: het vinden van een evenwicht tussen hoe belangrijk een situatie is en de mate waarin het je bezighoudt.

Relativeren heeft veel voordelen; het kan zorgen voor tevredenheid, ontspanning en energie. Je maakt je immers niet meer druk om dingen die niet zo belangrijk zijn. Hoewel in ons brein een plekje is gereserveerd voor dit mooie principe, is relativeren lang niet voor iedereen een koud kunstje.

De overeenkomst tussen leeuwen en spinnen

In de praktijk is relativeren zo gemakkelijk nog niet. We zien namelijk wat we willen zien en zien de waarheid zoals we geloven dat de waarheid is. Dat doen we niet expres, zo ervaren we het.

Ons relativeringsvermogen zit grotendeels in de neocortex. Die bewaakt taal, logica en is actief bij positieve gevoelens. De neocortex zorgt ervoor dat we bewust nadenken over onze reactie en over wat er is gebeurd.

Vind je vast ook interessant: Stress bestaat voor iedereen (gelukkig kun je leren relativeren)

Ons brein kent dus een relativeringsvermogen. Waarom wordt die dan niet altijd gebruikt? Dat heeft deels te maken met angst en primitieve responsen. Het brein ziet niet altijd verschil tussen irreële of reële angst, simpelweg omdat je snel moet reageren en niet alle tijd hebt om de informatie in je op te nemen en te verwerken.

Oftewel, het brein reageert op beide soorten angst nagenoeg hetzelfde en schakelt het relativeringsvermogen uit. Want zeg nou zelf, wat had de oermens aan relativeringsvermogen bij het zien van een leeuw?

Watjes

Maar de koning van de Jungle is wel iets anders dan een spin. Toch zijn mensen met een spinnenfobie geen watjes. Als je ooit een keer bent geschrokken van een spin, onthoudt je brein vaak die intense angstreactie. Zie je opnieuw een spin, dan heeft je brein er moeite mee om dit te relativeren.

Meestal wordt je bewuste brein dan overruled door het onbewuste brein; dat deel kan veel sneller nadenken en daar zit de angstreactie diep geworteld. Iemand maakt het dus niet bewust groter of kleiner dan het is. En dat maakt het extra lastig om te veranderen. Je hebt geen knopje dat je kunt aanraken en, huppakee, je kunt relativeren. Weg angst, weg probleem.

Lees ook: Tijd om niet meer bang te zijn: een simpele oefening om angsten te overwinnen

Of je kunt relativeren of niet, heeft mogelijk ook te maken met de omgeving waarin je opgroeide en je eigen leefregels. We stellen voor onszelf op vroege leeftijd regels. Hoe strikter die zijn, hoe moeilijker we het vinden om te relativeren op latere leeftijd. Die leefregels worden gestuurd door onder andere je ouders, leerkrachten en andere personen in de omgeving. Het goede nieuws: je hoeft je niet eeuwig aan diezelfde leefregels te houden. Je kunt ze bijsturen.

Geen feiten, maar interpretaties

De bekende filosoof en dichter Friedrich Nietzsche zei ooit: ‘er bestaan geen feiten, alleen interpretaties’. Daar kun je eindeloos over discussiëren, maar het is een mooi uitgangspunt. Het mooie aan het citaat is, vind ik, dat hij niet spreekt over meningen maar interpretaties.

En zo is het maar net: we hebben allemaal onze eigen interpretaties van situaties, gebeurtenissen en gesprekken. Zolang je je bewust bent van die interpretaties, kun je iets ook gemakkelijker in perspectief plaatsen en relativeren.

Goed, relativeren is dus belangrijk. Maar een kleine kanttekening is op zijn plaats: je kunt ook overdrijven. Soms is het goed om emoties te voelen. Emoties kunnen een uitlaatklep zijn: wees af en toe boos, verontwaardigd, teleurgesteld of verdrietig, maar ook tevreden. Relativeer je alle emoties, dan kan het zijn dat je moeilijkheden wegpraat, problemen verkleint of situaties juist te rooskleurig voorstelt.

5 tips

Relativeren kun je gelukkig leren, echt waar. Je kunt het alleen niet doen vanuit je luie stoel, met je benen omhoog en je gedachten op nul. Er is werk aan de winkel! Je hebt vast wel eens tot tien geteld of ergens een nachtje over geslapen, maar er is meer. Vijf tips:

Herken patronen

Lukt het je vaak niet meer om te relativeren na een drukke werkweek? Als je menstruatie begint? Of word je altijd boos als het huis niet is opgeruimd? Misschien heb je wel vaste momenten waarop het jou niet lukt om te relativeren. Ontdek die. Zo kun je er een beetje rekening mee houden, jezelf (en je omgeving) op voorbereiden. En misschien kun je wel bedenken hoe je tijdens dat soort periodes tóch kunt relativeren. Het belangrijkste: wees je extra bewust van je gedachten en gedrag.

Ga naar buiten

De buitenlucht kan wonderen verrichten. Een frisse neus halen betekent vaak ook dat je gedachten de tijd krijgen om uit te waaien. Tijdens een wandeling kun je jezelf ook juist confronteren met je gedachten en gedrag. Veel gebeurt automatisch, terwijl je best stil mag staan bij wat je voelt en wat er zich afspeelt.

Verander van perspectief

Dit is een lastige: probeer iets van een afstand te bekijken of vanuit de ogen van een vriend of vriendin. Wat zouden zij doen in zo’n situatie? Is het wel écht zo erg als dat ik het nu laat zijn? Is dit echt belangrijk? En: wat voor positiefs geeft deze situatie mee?

Focus op de goede dingen

We vinden het vaak makkelijker om te focussen op wat niet goed gaat, terwijl het leuker is om te focussen op wat wél goed gaat. Sta ’s avonds even stil bij wat je vandaag allemaal voor elkaar hebt gekregen. Of houd een boekje bij waarin je alles schrijft wat positief was aan de dag.

Ook interessant: Dit is de positieve werking van dankbaarheid

Van ‘zonsopkomst gezien’ tot ‘een oude mevrouw geholpen met oversteken’ tot ‘promotie gemaakt’. En beantwoord eens de volgende vragen: heb je eten? Onderdak? Vrienden? Een goede gezondheid?

Denk aan het grote plaatje

Je jas die niet dicht wil, is niet hetzelfde als een familielied die in het ziekenhuis ligt na een auto-ongeluk. We zijn soms zo bezig met de kleine details, dat we het grotere plaatje missen. Als je een probleem ervaart, plaats dat dan in het perspectief van je hele leven. Is het echt zo ernstig? Is het iets dat morgen, over een week of over een jaar ook nog een groot probleem is?

Meer Bedrock?

• Wanneer het piekeren niet stopt: Hannelore (21) leeft met een gegeneraliseerde angststoornis
• Zo zet je gevoelens van angst om in enthousiasme
• De kracht van angst: zo ga je om met angst