Tanja Terstappen Psyche 4 aug 2016, 06:00

Leestijd: 6 minuten

Waarom ‘leegte’ volgens het boeddhisme het mooiste is dat je kan overkomen

We doen er alles aan om een gevoel van leegte te voorkomen. Daten, drinken, drukke baan. Want leegte is inhoudsloos en we willen natuurlijk wél iets betekenen voor de wereld. Boeddhisten denken daar anders over. Voor hen is ‘leegte’ het hoogst haalbare. Marnix van Rossum legt uit waarom leegte voor veel mensen zo’n negatieve bijsmaak heeft en hoe we het (volgens de boeddhistische definitie) kunnen omarmen. “Onze cultuur is erg gericht op invulling. Iemand zijn, veel doen, een volle portemonnee en veel vrienden hebben. Het prettige van leegte en ruimte kennen we niet goed. We zien vaak alleen de negatieve zin ervan. We geven leegte, eenzaamheid of saaiheid liever geen aandacht, maar we zoeken iets om het te onderdrukken. Drank, een volle agenda of zelfs medicijnen. Toch is het vaak aandacht dat het nodig heeft,” legt Marnix ons uit.

Omarm het negatieve

“Het opmerken en het onderzoeken is belangrijk. Juist door het negatieve op een wijze manier aandacht te geven, kunnen we ons op den duur positiever voelen. De reden is dat de oorzaak van eenzaamheid vooral in jezelf zit.

Ik voelde me bijvoorbeeld minder eenzaam toen ik alleen in kloosters en meditatiecentra leefde, dan toen ik honderden vrienden had in Amsterdam. Waarom? Ik gaf mijn innerlijk meer aandacht en leerde mijn gevoelens niet zo persoonlijk te zien.”

Leegte is bevrijdend

Leegte volgens het boeddhisme is ‘het niet bestaan van onafhankelijkheid en opzichzelfstaandheid’. Het heeft alles te maken met durven loslaten van waar je in gelooft en hoe je denkt dat iets is, of zou moeten zijn.

Marnix: “Boeddhisten hebben het over iets anders dan wat jij en ik denken bij ‘leegte’. Inzicht in leegte is in boeddhistische zin vooral bevrijdend. Het gaat om het loslaten van je identiteit en dat zou het loslaten van een zware last zijn.”

Link met Boeddha

Boeddhisten gaan ervan uit dat de reden dat de Boeddha bevrijd raakte van zijn lijden, was dat hij ontdekte dat er geen losse ‘zelf’ was. De Boeddha zou mensen echter aanmoedigen deze diepere waarheid niet zomaar aan te nemen, maar juist op zoek te gaan naar die ‘zelf’.

Vipassana is een belangrijke meditatievorm uit het boeddhisme om daar inzicht in te krijgen. ‘Vi’ betekent ‘dieper’ en ‘passana’ betekent ‘zien’. In plaats van te leven en reageren in een wereld van concepten, kijkt de mediterende bij vipassana dieper in zichzelf.

Ervaring zonder labels

“Wat is de eigen directe en belichaamde ervaring, zonder labels?”, gaat Marnix verder. “Ontdekt kan worden dat we bestaan uit een veld van veranderingen, vibraties, biologische processen, mentale toestanden en allerlei gewenningen, maar dat een losstaand ‘ik’ dat alles onafhankelijk bepaalt niet te vinden is.

Vipassana is te zien als een soort brug tussen de wereld van naam en labels, naar een wat diepere werkelijkheid, die ook wel de ultieme werkelijkheid wordt genoemd in het boeddhisme.”

In het Tibetaans boeddhisme wordt dit ‘geen zelf’ ook wel ‘leegte’ genoemd. “Dit wordt nog al eens verkeerd begrepen”, zegt Marnix. “Want ze bedoelen niet dat er niets is. Wat leeg is, is dat stukje identiteit dat wij wel in dingen ervaren. Daarvan is het leeg, of beter gezegd, daarvan is het ‘zonder’.”

Leegte: het loslaten van je ego

Leegte in het boeddhisme betekent dus het loslaten van je ego. Of het los kunnen zien van je ego en je niet identificeren met de vorm die je is aangeleerd. Marnix: “Uiteindelijk streven zo ongeveer alle spirituele tradities naar het ontstijgen van ego.

Tip: Make inner peace, not war

Sommigen noemen deze toestand God, Allah, of Brahma en anderen Nirvana. Grappig. Doordat mensen zich identificeren met concepten en percepties is er nogal wat strijd over het juiste woord of beeld, terwijl het allemaal gaat over het ontstijgen van percepties en concepten.”

Lang proces van healing als voorwaarde

Dat ontstijgen van je ego is niet iets dat je zomaar eventjes doet. Eerst is een gezond ego belangrijk, voor je je bezig gaat houden met egoloosheid. “Jack Kornfield (voormalig boeddhistisch monnik en klinisch psycholoog) adviseert voor veel mensen bijvoorbeeld eerst psychotherapie voordat ze zich met intensieve vipassana-retraites gaan bezighouden.

Dit vind je misschien ook interessant: De effecten van een health retreat op je lichaam en geest

Ook Osho benadrukt dat het pad van vipassana natuurlijk moet komen na een lang proces van healing. En ook de Boeddha begon pas aan het pad van loskomen van de wereld, toen hij na zijn dertigste klaar was met de vele luxes die dit leven te bieden heeft en hij had ondervonden en gevoeld wat deze werkelijk betekenen,” licht Marnix toe.

Anders kijken naar leegte

Mindfulness-beoefening is voortgekomen vanuit dit idee van zelfloosheid. “Het leert je te kijken naar gedachtes en gevoelens als slechts gedachtes en gevoelens die voorbij trekken. Zonder dat je je ermee identificeert. Normaal voelen we iets, horen of zien iets en dan komt de gedachte over ‘wat dat dan is’. Dat is ego.

Bijvoorbeeld: deze persoon kijkt me niet aan – dus hij vindt me niet aardig. De geur van die persoon is niet lekker – wat een irritant persoon. De Boeddha zei: ‘Wanneer in het zien alleen het zien is, in het horen alleen het gehoorde, in het gevoelde alleen het gevoelde en in het kennende alleen het kennende, dan zul je zowel niet bij dit zijn, als niet bij dat, niet hier of daar. Dit is het eind van lijden’ (UD 8).”

Inzicht verlicht moeilijkheden

Het ontstaan en vasthouden van moeilijke emoties komt bijna altijd voort uit een tunnelvisie en het is inzicht dat ons bevrijdt, zei de Boeddha. Marnix: “Bij elke psychotherapie wordt over het algemeen gewerkt naar inzicht en dat verlicht de moeilijkheid.

Must read: Hoe negatieve emoties je juist gelukkiger kunnen maken

We leren nare ervaringen uit onze jeugd niet meer zo persoonlijk te nemen. Waarom? Omdat we zien dat onze ‘persoon’ niet de oorzaak was. Het kind was niet de oorzaak dat de ouders gingen scheiden, al voelt dat voor een kind soms wel zo.”

Sta open voor meer interpretaties

“Je kunt leren op andere manieren een situatie bevragen,” legt hij uit. “Stel: iemand scheldt je uit en je wordt boos. Je kunt je afvragen: wil je een random iemand die macht over jouw gevoel geven? Het triggert vaak onze eigen onzekerheid, terwijl de reden dat iemand zoiets doet meestal vooral met de geschiedenis van die persoon te maken heeft.

Als we zo kunnen zien, kan bijvoorbeeld boosheid soms als vanzelf verdwijnen. Er kan zelfs compassie ontstaan. Deze persoon zal namelijk vast niet alleen met jou in de clinch liggen en waarschijnlijk veel gedoe hebben in zijn of haar leven. Het komt erop neer dat het goed is ons uit te dagen meer oorzaken en interpretaties te zien, dan onze eerste impuls doet vermoeden.”

Meer lezen over dit onderwerp? “De Boeddha was iets ambitieuzer dan mindfulness tegenwoordig,” vertelde Marnix ons al eerder. Lees hier: Mindfulness zoals het oorspronkelijk bedoeld is. En: Marnix beschreef ook 10 verschillende meditatietechnieken. Zo vind je de vorm die bij je past.

Marnix woonde op zijn 19e in een Tibetaans klooster en kwam daar in aanraking met de filosofie van leegte. Dat liet hem niet meer los. Geïnspireerd hierdoor studeerde hij neuropsychologie en filosofie. Hij leefde zo’n 6 jaar in Azië waaronder enige tijd als boeddhistische monnik. Hij geeft nu meditatiecursussen.

Meer over het boeddhisme

• Vier voorwaarden voor échte liefde (volgens het boeddhisme)
• Zo kijkt het boeddhisme naar relaties
• Hoe boeddhisten over het huwelijk denken