Malu Kirschbaum Maatschappij 8 jul 2022, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Hoe word je geen slaaf van het systeem?

Het kan niet zo zijn dat we geboren zijn om uitsluitend rekeningen te betalen. Toch is dat waar ‘het systeem’ in Jip en Janneke taal op neerkomt. De huidige maatschappij verwacht van ons dat we studeren, een baan vinden, werken, trouwen, kinderen krijgen en sparen voor onze oude dag. Maar is dit nou echt waar onze hartjes sneller van gaan kloppen en waar de wereld mooier van wordt?

De Franse filosoof Alexandre Lacroix boog zich over deze levensvraag en schreef er een boek over: Hoe word je geen slaaf van het systeem?.

Hoe bewust leef jij?

Als je niet bewust leeft en accepteert dat je geen invloed hebt op alles wat er om je heen gebeurt, dan is de kans groot dat je een slaaf bent van het systeem. Dit systeem heeft de wereld in haar macht. Behalve tot vooruitgang leidt het tot ontmenselijking en uitbuiting van anderen.

De tomeloze productie en consumptie richt grote schade aan, creëert onacceptabele ongelijkheid, veroorzaakt onverdraaglijk leed en verwoest de ecosystemen van de aarde. Om het maar even bot te zeggen.

Controle over je leven

Zomaar uit het systeem stappen is vaak geen optie of vraagt veel opofferingen. Wellicht heb je al een hypotheek, een gezin of een bedrijf waar je niet zomaar van kunt weglopen. Daarom biedt filosoof Alexandre Lacroix een realistische middenweg.

Waarom komen er steeds meer systeemverlaters?

Eentje die ons de mogelijkheid beidt om de controle over ons leven terug te nemen en vrij laat zijn binnen het systeem door te leven naar onze eigen idealen. Hiermee creëeren we niet alleen een betekenisvol leven, maar uiteindelijk ook een betere wereld.

Persoonlijke drijfveer

Volgens Lacroix gaat het gaat om het maximaliseren van winst, onder voorwaarde van een ideaal. “Het is belangrijk om te bedenken dat maximalisering van materiële winst alleen zin krijgt en de moeite waard is als er een zeker ideaal mee is gediend.

Een ideaal dat niet op economisch gebied ligt, waar iedereen zelf vrij over kan beslissen en dat niets anders is dan een fundamentele persoonlijke drijfveer.”

Ideëel boven materieel

Bij deze methode staat centraal dat we eerst een ideëel doel stellen en in de tweede plaats een materieel doel. Bijvoorbeeld, stel dat je meubelmaker bent en nu streeft dat je zo veel mogelijk meubels verkoopt met een zo hoog mogelijke winstmarge, zodat je zoveel mogelijk geld verdient.

In plaats daarvan zou je meubels kunnen gaan maken met een goede ecologische voetafdruk. Of meubels voor een speciale bevolkingsgroep die onvoldoende aandacht krijgen, zoals kinderen, ouderen of doven. Of gewoon de allermooiste meubels die je je maar kunt voorstellen.

Ethisch bestaan

Lacroix: “Als dit ideaal eenmaal is gesteld, houdt niets jou tegen om rationeel en economisch te werk te gaan. Dat wil zeggen dat je probeert winst te maken en je inkomsten geleidelijk laat stijgen.

Je hoeft dus niet wereldvreemd te zijn of een compleet ethisch doel na te streven, om gedreven te worden door een ideaal. Integendeel, iedereen is in staat om een ethisch bestaan te leiden, in zijn werk of als burger, zonder een ideoloog of een heilige te zijn.”

Niet geheel belangeloos

Nog een voorbeeld: alle schrijvers willen graag dat hun boeken goed verkopen. Maar sommigen van hen schrijven boeken met als enige doel bovenaan de bestsellerslijst te komen, en anderen doen hun best een zo goed mogelijk boek te schrijven en hopen dat er lezers voor zijn.

Wat niet wil zeggen dat de laatsten geheel belangeloos te werk gaan. Ze kunnen óók ambitieus zijn, maar zullen er altijd voor zorgen dat hun winstbejag geen afbreuk doet aan de literaire kwaliteit van hun werk. Zonder die kwaliteit zou in hun ogen het schrijven geen zin hebben.

Wat nou als je een uitvoerende functie hebt?

Nu ben je als schrijver en als meubelmaker natuurlijk wel een beetje bevoorrecht. Het zijn allebei vrije beroepen, waarin de beoefenaar niet alleen vrij is in wat hij doet, maar wordt hij ook nog eens erkend als de schepper van zijn werk, want hij zet er zijn naam onder.

In de meeste andere sectoren is het ondenkbaar dat iemand zijn werk zo onafhankelijk kan doen en dat de werkzaamheden die iemand verricht een tastbaar en duurzaam resultaat opleveren.

Als je een uitvoerende functie hebt, zonder noemenswaardige vrijheid van handelen, met getimede processen, een irritante baas en praktisch onhaalbare targets, hoe ga je dan je winst-onder-voorwaarde-van-ideaal maximaliseren?

Voldoening uit menselijke relaties

Laten we zeggen dat je bij een bedrijf werkt dat gepaneerde vis, voorruiten voor auto’s, of ontharingscrème verkoopt – gaat je hart dan sneller kloppen als je denkt aan bevroren kabeljauw, veiligheidsglas, of de gladde kuiten van je klanten? Is dat een doel waar je op maandagmorgen warm van wordt? Zijn je jeugddromen hiermee dan vervuld?

Nee, waarschijnlijk niet. Het komt maar zelden voor dat de bron van de motivatie die je dagelijks ervaart te vinden is in een kant-en-klaar product. De voldoening zit hem dan meer in de menselijke relaties en het deel uitmaken van een gemeenschap.

There is no way back

Dit streven naar voldoening in menselijke contact gaat soms ook met andere idealen gepaard: via betrokkenheid bij een vakbond, opbouwwerk, of begeleiding van starters. Of je kunt strijden voor zaken die je meer naar het hart liggen: meer gelijkheid, of overdracht van kennis bijvoorbeeld.

“Als je eenmaal een helder ideaal hebt vastgesteld, dan kun je er niet meer omheen.” legt Lacroix uit. “Maar vervolgens weerhoudt niets je ervan om een zekere mate van vindingrijkheid en handigheid, of zelfs opportunistische strategieën aan de dag te leggen teneinde je doel te bereiken.”

Zingeving

Omdat deze methode om een levenskeuze gaat, richt de filosoof zich in de eerste plaats tot jongeren, die nog geen compromissen hebben verzameld. Als je geen slaaf van het systeem wilt worden kun je dat het makkelijkst realiseren vóórdat je een stap in het werkzame leven hebt gezet, dus tijdens je studie.

Lacroix: “Vervolgens ga je dus gewapend met het kompas van een ideaal aan de slag met de projecten die je op je weg tegenkomt. In ieder geval ben je zelf de enige die weet of je werkelijk in nauwe verbinding staat met je ideaal, of je ermee opstaat en naar bed gaat, of het je leven doordrenkt en zin geeft aan je streven naar succes.”