Myriam van der Hoek Psyche 27 jan 2021, 06:00

Leestijd: 3 minuten

Dit is ware vriendschap, volgens filosoof Seneca

‘Een echte wijze heeft genoeg aan zichzelf en heeft daarom geen vrienden nodig,’ aldus de Griekse filosoof Stilpo. Dat klopt, zegt Seneca: wanneer je eenmaal ‘wijsheid’ hebt verkregen, bijvoorbeeld door middel van de filosofie, kun je zonder vrienden leven.

“Maar toch wil hij, hoewel hij met zichzelf kan volstaan, een vriend hebben, een buurman en een collega”.

De drang naar vriendschap zit volgens de filosoof Lucius Annaeus Seneca (ca. 4 BCE-65 CE) in de aard van de mens. We verkiezen gezelschap nu eenmaal boven eenzaamheid.

Het verschil tussen ware en valse vriendschap

Dit is een terugkerend thema in zijn Epistulae morales, een collectie van 125 brieven gericht aan zijn vriend Lucilius, geschreven in de laatste paar jaar van zijn leven.

Seneca’s vriendschap met Lucilius beschrijft hij als volgt: “… onze vriendschap, die ik als een ware vriendschap beschouw, een die niet verscheurd wordt door hoop, vrees en zorg om het nut dat zij mij oplevert, een waarin en waarvoor mensen sterven”.

Seneca maakt in deze brieven regelmatig onderscheid tussen ware en valse vriendschap, waarbij ware vriendschap uiteraard is waarnaar je zou moeten streven.

Volgens Seneca maak je geen vrienden zodat je iemand hebt die bij je langskomt als je ziek bent of je uit de gevangenis komt halen, maar maak je vrienden “om zelf iemand te hebben bij wie hij zelf kan gaan zitten als die ziek is, en die hij zal kunnen bevrijden, wanneer hij door vijandige machten opgesloten is.”

De ander centraal

Bij Seneca staat de ander dus centraal. Zo kijkt Seneca zelf ernaar uit om iets nieuws te leren, omdat hij het dan weer met Lucilius kan delen. Eigenbelang en verwachtingen spelen geen rol.

Een vriendschap gesloten uit eigenbelang is kortstondig en zal eindigen zoals hij begonnen is: “wie aan een vriendschap begint omdat het hem gelegen komt, zal er ook een einde aan maken omdat het hem gelegen komt.” Natuurlijk bestaan die handige ‘vriendschappen’ ook, maar dat zou je geen vriendschap moeten noemen: het is een valse vriendschap.

Overgave in de vriendschap

Voordat je zo wijs bent dat je genoeg hebt aan jezelf, heb je volgens Seneca ware vrienden nodig. Zij zijn onmisbaar op het pad naar wijsheid, en dus onmisbaar om genoeg te hebben aan jezelf. Vanuit dit oogpunt moet je daarom goed nadenken over wie je als vriend bestempelt. “Iemand die je ophoudt betekent nadeel voor je, vooral omdat het leven toch al zo kort is….”

Ware vriendschap kan gevonden worden bij degenen met dezelfde normen, waarden, verlangens, doelen, ideeën enz. als jij, en niet bij “mensen die totaal van je verschillen en heel andere verlangens koesteren”.

Als je uiteindelijk hebt besloten iemand als ware vriend te omarmen, moet je je ook volledig kunnen overgeven. Seneca heeft een hekel aan mensen die hun vrienden niet alles toevertrouwen: zij kennen niet de betekenis van ware vriendschap. “Welke reden kan er zijn waarom ik welk woord dan ook in de aanwezigheid van een vriend zou inslikken?”

Betrouwbaar

Wanneer je iemand als betrouwbaar beschouwt, zal je hem betrouwbaar maken, en iemand zal jou niet vertrouwen wanneer je hem niet vertrouwt. Ware vrienden halen het beste in elkaar naar boven en doen dit voor de ander, niet voor zichzelf. Op deze manier heb je, hoewel dat niet het doel is, beiden baat bij de vriendschap: een ware vriend volg je in ballingschap, en hij jou ook.

Het is niet zo dat Seneca vindt dat je alleen echt gelukkig kunt zijn zonder vrienden. Zijn doel is niet om zonder vrienden door het leven te gaan, maar om genoeg te hebben aan zichzelf. Vrienden helpen je en zijn zelfs onmisbaar om op dat punt in je leven te komen.

Wanneer je ook gelukkig kunt zijn zonder vrienden, laat je ze niet allemaal stikken. De drang naar vriendschap en gezelschap is immers menseigen, jezelf dwingen tot eenzaamheid zou tegennatuurlijk zijn.

Meer lezen over vriendschappen?

• Waarom vriendschappen verwateren (en dat oké is)
• Waarom zijn vriendschappen (soms) eindig?
• Vriendschappen die te veel energie zuigen: zo herken je ze