Maaike Kooijman Psyche 8 apr 2018, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Hygge, lagom en ikigai: marketingtrucjes of effectieve levensfilosofieën?

Deze week zag ik een aankondiging van een nieuw boek: Kakebo. ‘De Japanse kunst van het sparen’, luidt de ondertitel. Het boek past perfect in de hype over hygge, lagom, sisu en ikigai. Waarom willen we zo graag leren van het buitenland? Sinds ongeveer anderhalf jaar kun je geen boekwinkel binnen lopen zonder geconfronteerd te worden met een enorme hoeveelheid buitenlandse woorden. Het begon allemaal met ‘hygge’, een soort Deense term voor ‘gezelligheid’. Het bijvoeglijk naamwoord dat bij hygge hoort is ‘hyggelig’, en dat wordt dan weer met het Nederlandse ‘gezellig’ geassocieerd. Denk aan kaarsen, sokken, dekentjes en glühwein, en je hebt het beeld wel zo’n beetje.

Van hygge naar ikigai

Helaas voor ons kun je natuurlijk niet je hele leven op een bank zitten terwijl er buiten sneeuw ligt. Al snel verschenen dan ook de boeken over ‘lagom’, volgens velen de reden waarom Zweden nauwelijks burn-outs hebben. Lagom is niet per definitie een moment, maar meer een algehele levensfilosofie. Het betekent zoiets als ‘niet te veel, maar ook niet te weinig’. Eigenlijk is het precies zo(veel) als het zou moeten zijn, dus ook qua werk-privébalans.

Maar daar hield het nog niet op: sinds een paar maanden is er een derde Scandinavische levensfilosofie in opkomst. ‘Sisu, de Finse kunst om met kracht te leven’ is een mix van moed, veerkracht en standvastigheid – je moet wat om die kou te overleven. En dan is er nog ‘ikigai’, dat van een stuk verder weg komt. Het ‘Japanse geheim voor een lang en gelukkig leven’ houdt vooral in dat je moet leven naar de reden van je bestaan. Als je een doel hebt waarmee je ’s ochtends je bed uit komt, heb je het meeste plezier in het leven.

De andere kant van de medaille

So far, so good. Als we een manier vinden om al die buitenlandse levensfilosofieën te combineren, zouden we dus een gezellig, gebalanceerd, daadkrachtig en vooral lang leven kunnen leiden. De grote vraag is alleen: hoe waar zijn die filosofieën eigenlijk?

“De paradox wil dat Denemarken een van de landen is met de hoogste consumptie antidepressiva”, schrijft NRC bijvoorbeeld. Volgens de schrijver van één van de eerste boeken over hygge betekent dat weliswaar voornamelijk dat psychische stoornissen goed worden behandeld in Denemarken, maar opvallend is het wel.

In een ander artikel op NRC wordt ikigai kritisch onder de loep genomen. Ikigai is gebaseerd op de filosofie van de inwoners van het eiland Okinawa, waar mensen ouder worden dan gemiddeld. Dat zou dus komen omdat ze gezond eten, veel bewegen, en leven in een hechte gemeenschap. Maar het woord ikigai wordt in Japan op een heel andere manier gebruikt, zegt een Japanse in het artikel – de boeken die wij kennen zouden weinig met de werkelijkheid te maken hebben. Sterker nog, Japanners zouden veel te druk zijn om zich bezig te houden met zingeving. Op Okinawa mag de filosofie dan grotendeels nageleefd worden, maar in Tokyo echt niet.

Dit vind je misschien ook interessant: Marketing is a bitch (want nee, niet alles met een lachende aardbei op de verpakking is gezond).

Marketingtrucje

Hygge, lagom, sisu en ikigai mogen dan misschien wel ergens vandaan komen, maar in de boeken wordt het soms anders en positiever neergezet dan het daadwerkelijk is. Niet iedereen in de landen waar wij tegenop kijken is zo gelukkig als wij denken, en er zijn zelfs mensen die nadelen ondervinden van de heersende levensfilosofieën. Filosoof Stine Jensen, die in Denemarken geboren is, kijkt in haar boek ‘Licht op het Noorden’ eens kritischer naar ons ideaalbeeld van Scandinavië. Wat is de keerzijde van al die rijkdom, emancipatie, natuurschoon en veiligheid? Lagom kan er bijvoorbeeld ook voor zorgen dat je beperkt wordt in je ambities, ontdekt ze onder andere. Ook Michael Booth schrijft in ‘The almost nearly perfect people’ over ‘de mythe van de Scandinavische utopie’.

De boeken zoals wij ze kennen, lijken dus toch vooral een marketingtrucje te zijn. Want zoals het altijd gaat met successen van bedrijven, worden die enorm uitgemolken – denk maar aan Pretty Little Liars, waarin steeds een nieuwe A verscheen. Voor de zelfhulpboeken houdt het vooral in dat er steeds nieuwe concepten worden geïntroduceerd. Na ‘Hygge’ verscheen bijvoorbeeld ook ‘Lykke, de Deense weg naar het geluk’. En ‘Ikigai’ wordt dus opgevolgd door ‘Kakebo, de Japanse kunst van het sparen’.

We weten het allang

Prima natuurlijk, dat we geld uitgeven aan het lezen over zulke filosofieën; met een beetje geluk treedt er op z’n minst een placebo-effect op en wordt je leven er echt beter door. Maar als we er echt goed bij stilstaan, vertellen de boeken ons toch voornamelijk al wat we al weten. Iedereen weet dat avonden met kaarsen en warme chocolademelk de gezelligste zijn, en dat balans belangrijk is in je leven.

Datzelfde geldt voor die Japanse kunst van het sparen. De omschrijving van het boek luidt: “Aan het begin van elke maand schrijf je in je kakebo-boekje hoeveel je wilt sparen en wat je moet doen om dat doel te bereiken. Elke week vul je je uitgaven in en na een maand heb je precies in kaart gebracht waar al je geld heen is gegaan. Zo wordt het makkelijker om te zien waar je op kunt bezuinigen.” Behalve dat dit waarschijnlijk precies is wat het boek inhoudt – en je het dus niet meer hoeft te lezen – is het vooral een methode die je zelf ook had kunnen bedenken.

Het gras is altijd groener bij de buren

Dus waarom blijven we zo veel willen leren van het buitenland? Ja, misschien omdat Noorwegen het rijkste land ter wereld is en Finland het gelukkigste. Maar dat verklaart niet waarom ikigai zo’n hype is – integendeel, volgens het World Happiness Report zijn Nederlanders veel gelukkiger dan Japanners. Wij staan op de achtste plek in de lijst van gelukkigste landen, Japan pas op plek 53.

Het lijkt dus vooral te maken te hebben met het ons maar al te bekende gezegde ‘het gras is altijd groener bij de buren’. Maar misschien moeten we er toch eens bij stilstaan hoe goed we het eigenlijk hebben in Nederland – cliché, maar waar. We hebben dan misschien niet zulk goed onderwijs als in Scandinavië of niet zulke prachtige natuur als in Japan, maar we zijn minder eenzaam dan in het Oosten en hebben langere – en warmere – dagen dan in het Noorden. Wie gaat daar eens een boek over schrijven?