Annemarie Hartsuiker Psyche 28 jul 2025, 10:01

Leestijd: 5 minuten

Filosoof en hoogleraar Anja Machielse over eenzaam zijn met veel mensen om je heen

Filosoof en hoogleraar Anja Machielse doet al 25 jaar onderzoek naar eenzaamheid en het belang van sociale relaties. Haar bevindingen staan centraal in het nieuwe boek De kracht van eenzaamheid. Machielse laat zien dat eenzaam zijn een sterke emotie is die ons uitdaagt om na te denken over onze relaties, keuzes te maken en nieuwe wegen in te slaan en ontwikkelde een typologie die de veelzijdigheid ervan laat zien.

Eenzaamheid komt in verschillende vormen. Er zijn ouderen die soms dagen geen mens zien en zich daarom alleen voelen, maar ook jonge mensen met een groot sociaal netwerk die eenzaam zijn.

Kun je veel mensen om je heen hebben en toch eenzaam zijn?

Anja: “Je kunt veel mensen om je heen hebben, maar je toch heel eenzaam voelen. Dat komt omdat eenzaamheid heel subjectief is. Het gaat er vooral om of de contacten die je hebt, voldoen aan je wensen en behoeften. Die wensen en behoeften kunnen sterk verschillen. Je kunt behoefte hebben aan een intieme relatie met een partner of een goede vriend of vriendin, maar ook aan een breed netwerk met familie en vrienden waar je leuke dingen mee kan doen of gezamenlijke interesses mee deelt.

Je kunt ook behoefte hebben om maatschappelijk mee te doen, bijvoorbeeld door interessant werk of collega’s die je waarderen. Als een van die behoeften niet vervuld wordt door de relaties die je hebt, kun je je eenzaam voelen. Eenzaamheid kan dus ontstaan terwijl je veel vrienden hebt om mee uit te gaan en leuke dingen mee te doen, maar omdat je een intieme relatie mist, bijvoorbeeld met een partner of met een goede vriend of vriendin. Of omdat je zo’n intieme relatie juist wel hebt maar een breder netwerk mist met mensen om mee te stappen, te sporten of op vakantie te gaan.”

Op welke manier daag je mensen uit om na te denken over relaties?

“Sociale relaties zijn een eerste levensbehoefte van elk mens. Je hebt ze nodig om jezelf te ontwikkelen, om het gevoel te hebben dat je erbij hoort, dat anderen je de moeite waard vinden om mee om te gaan. Het is belangrijk om af en toe stil te staan bij je netwerk en voor jezelf na te gaan of de relaties in je netwerk bij je passen. Of je voldoende mensen hebt om leuke dingen mee te ondernemen en of je een paar mensen hebt die zo dicht bij je staan, dat je alles met ze kan bespreken. Als je iets mist kun je nadenken wat je dan precies mist en zoeken naar mogelijkheden om nieuwe mensen te leren kennen, die passen bij jouw behoeften. Bijvoorbeeld mensen met dezelfde belangstelling of hobby, of mensen die het ook leuk vinden om samen naar de film te gaan, of mensen waar je alles mee kan bespreken. Het is belangrijk om enkele mensen te hebben bij wie je je veilig en vertrouwd voelt, met wie je zorgen en plezier kan delen, bij wie je je kwetsbaarheid durft te tonen.”

Hebben sommige sociale relaties ook een negatieve invloed op jouw gevoelens van eenzaamheid?

“Relaties kunnen ook een negatieve invloed hebben, bijvoorbeeld als de mensen met wie je omgaat, niet goed weten hoe je in elkaar zit, of je niet goed begrijpen. Je kan je eenzaam voelen als je in vriendenkring niet echt jezelf kan zijn, maar je aanpast omdat je bang bent de vriendschap te verliezen of er niet meer bij te horen. De groepsdynamiek kan dan schadelijk zijn en gevoelens van eenzaamheid in de hand werken. Je verliest dan als het ware het contact met jezelf, omdat je je anders voor moet doen dan je bent.

Relaties kunnen ook beperkend zijn. Dat is bijvoorbeeld het geval als iemand alle tijd en aandacht van je claimt waardoor je geen ruimte hebt om andere relaties aan te gaan. Of als je het gevoel hebt dat de ander je niet accepteert zoals je bent, maar slechts een beeld van je heeft waar jij eigenlijk niet aan kan voldoen. Relaties kunnen ook heel schadelijk zijn. Dat is bijvoorbeeld als er sprake is van geestelijk of lichamelijk geweld.”

Kun je door het loslaten van mensen jezelf op den duur minder eenzaam voelen?

“Ja, als je mensen om je heen hebt, die niet positief bijdragen aan jouw gevoel van welzijn of geluk, dan is het soms beter om die mensen los te laten en mensen te zoeken die beter bij je passen, mensen die jou waarderen om de persoon die je bent.”

Mensen kunnen eenzaam zijn op meerdere momenten in het leven. Wat is de ervaring bij jonge (thuisblijvende) ouders?

“Eenzaamheid kan zich voordoen als je een nieuwe levensfase ingaat, zoals uit huis gaan en op jezelf gaan wonen, een opleiding beginnen, gaan werken, een gezin starten, met pensioen gaan. Vaak veranderen dan ook je sociale behoeften en krijg je andere prioriteiten. Het bestaande netwerk voldoet dan niet altijd meer. Zo voelen jonge ouders zich vaker eenzaam omdat ze nieuwe verantwoordelijkheden krijgen en niet meer kunnen doen wat ze voorheen hebben gedaan, zoals uitgaan met vrienden of lange vakanties houden. Als de vrienden om je heen dat nog wel kunnen, kan dat sterke gevoelens van eenzaamheid opleveren. Maar ook omdat je het gevoel kan krijgen dat al je tijd in de zorg voor kinderen gaat zitten en dat je eigenlijk niet meer aan jezelf toekomt. Dat kan ook een sterk gevoel van eenzaamheid opleveren.

Over Anja Machielse

Anja Machielse is filosoof en emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Humanistiek in Utrecht. Sinds 2015 bekleedt zij de bijzondere leerstoel Sociale Weerbaarheid van Ouderen, een samenwerking met de Gemeente Rotterdam. Daarnaast is zij lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van het VWS-programma Een tegen Eenzaamheid. Machielse zal dit jaar de landelijke Week tegen Eenzaamheid openen met een keynote op 24 september in Rotterdam.   

Lees meer over eenzaamheid:

• Eefje de Visser over eenzaamheid: ‘Ik voel me niet thuis in deze wereld’
• Miranda voelde zich jarenlang eenzaam: ‘Eenzaamheid heeft niets met je omgeving te maken’
• Omgaan met eenzaamheid guide: alle tips, vragen en antwoorden verzameld