Annemarie Hartsuiker Spiritualiteit 16 nov 2023, 09:51

Leestijd: 4 minuten

Een nuchtere kijk op spiritualiteit volgens Michiel van Elk

“Door spirituele ervaringen kun je inzichten opdoen die je weer een stip aan de horizon bieden.” Michiel van Elk is een vooraanstaande wetenschapper op het gebied van spiritualiteit en psychedelica. Hij is auteur van de boeken De Gelovige Geest (2013), Extase (2017) en Een Nuchtere Kijk op Psychedelica (2021), en maakt met The School of Life Amsterdam de online collegereeks Experts over spirituele ervaringen. Wat is spiritualiteit volgens hem? En waarom is het belangrijk om er wetenschappelijk onderzoek naar te doen?

Wij stelden Michiel van Elk enkele mooie vragen.

Hoe definieer jij spiritualiteit?

“Spiritualiteit draait wat mij betreft om de zoektocht naar zingeving. En iedereen doet dat op zijn eigen manier. Terwijl religies je voorschrijven wat de zin is van het leven, staat bij spiritualiteit veel meer de eigen beleving centraal. Door spirituele ervaringen, bijvoorbeeld tijdens meditatie of yoga, kun je inzichten opdoen die je weer een stip aan de horizon bieden. En terwijl bij religies het einddoel vaststaat, gaat het bij spiritualiteit om de reis die je aflegt: het is een voortgaand proces van zelfontwikkeling.”

Zie je jezelf als een spiritueel persoon? En waarom ben jij onderzoek gaan doen naar spiritualiteit?

“Ik ben zelf religieus opgevoed in een pinkstergemeente. Op den duur heb ik het geloof achter me gelaten, maar ik ben persoonlijk nog steeds zeer geïnteresseerd in spiritualiteit. Dat kan hem zitten in kleine dingen: geraakt worden door een mooi concert of tijdens een natuurwandeling; even een micro-meditatie tijdens het werk; of in de winter een duik nemen in zee.

Wat mij fascineert aan spiritualiteit is hoe mensen hierin verschillen. De ene persoon heeft aan de lopende band allerlei spirituele ervaringen; terwijl iemand anders zich daar niks bij kan voorstellen. Ik wil graag beter begrijpen hoe dit kan: waar komt onze behoefte aan spirituele ervaringen vandaan? Hoe kan het dat de ene persoon hier gevoeliger voor is dan de ander? En wat gebeurt er tijdens spirituele ervaringen in ons brein?”

Waarom is het belangrijk om dit vanuit de wetenschap te onderzoeken?

“Veel onderzoek laat zien dat spirituele ervaringen een positief effect hebben op ons welzijn. Mensen die regelmatig spirituele ervaringen hebben, zijn vaak gelukkiger, gezonder en voelen zich meer verbonden met hun naasten.

Maar spiritualiteit is niet per definitie goed: het kan er ook toe leiden dat mensen het contact met de werkelijkheid kwijtraken, in allerlei hersenspinsels gaan geloven of hun problemen niet echt onder ogen durven te zien. Wetenschappelijk onderzoek kan inzicht bieden in de voordelen en de gevaren van spiritualiteit: het kan een nuchtere kijk bieden op een verschijnsel dat vaak als nogal zweverig of esoterisch wordt beschouwd.”

Wat heeft je ertoe gebracht om je te gaan verdiepen in psychedelica? En wat is de link met spiritualiteit?

“Spirituele ervaringen kun je normaal gesproken niet op commando oproepen: ze overkomen je. Wat mij boeit aan psychedelica is dat deze middelen een soort snelweg bieden naar spiritualiteit: mensen die psychedelische ervaring hebben gehad, rekenen deze ervaring tot een van de meest betekenisvolle ervaringen uit hun leven.

En na afloop van zo’n ervaring wordt zelfs de meest overtuigde atheïst nog íets spiritueler. Ik ben geïnteresseerd in de vraag hoe dat komt: wat maakt dat het innemen van een enkel stofje (een paar milligram is al genoeg), tot zulke grote veranderingen kan leiden?”

Wat heb je geleerd over psychedelica, in je ervaringen ermee en in je onderzoek? Hoe verhouden die verschillende inzichten zich tot elkaar?

“Psychedelica kunnen al je denkbeelden doen wankelen en dat roept een grote mate van onzekerheid op over wat waar of echt is. Als er één ding is dat ik geleerd heb op basis van mijn persoonlijke ervaringen met psychedelica, is het dat we vooral nederig moeten zijn over hoeveel we nog niet weten.

We staan echt nog maar aan het begin van het ontrafelen van hoe spirituele ervaringen tot stand komen en welke hersenprocessen daarbij een rol spelen. Tegelijkertijd biedt de wetenschap prachtige theorieën en methoden om dat verder uit te zoeken. En dat probeer ik ook in mijn onderzoek te doen.”

Wat is in jouw leven de waarde geweest van spirituele ervaringen?

“Spirituele ervaringen helpen mij om even op de reset-knop te duwen. Na afloop van zo’n ervaring heb ik het gevoel alsof ik opnieuw wakker word en de wereld weer met een frisse blik en vanuit een nieuw perspectief kan waarnemen. In een drukbezet leven in een chaotische wereld heb ik dat soort ervaringen regelmatig nodig. Ik kan iedereen alleen maar aanraden om zelf op zoek te gaan naar dit soort ervaringen. En om een open blik te hebben voor wat spiritualiteit is.

Ik ben zelf bijvoorbeeld helemaal niet van het mediteren, voor mij is de ultieme spirituele ervaring als ik met muziek op over de dijk in de zon aan het hardlopen ben. Op dat soort momenten stijg ik echt even boven mezelf uit en kan ik de hele wereld aan.”

Korting voor lezers van BEDROCK voor Experts over spirituele ervaringen!

Wil je je verder verdiepen in spiritualiteit?

Doe mee met de online collegereeks van The School of Life Amsterdam: Experts over spirituele ervaringen. Leer met ervaringsdeskundigen, filosofen en wetenschappers als Susan Smit, Stine Jensen en Michiel van Elk over de natuur, yoga, ayahuasca en meer!

Ontvang 15 procent  korting met de code Bedrock!

Hoe psychedelica je mentale gezondheid positief kan beïnvloeden