Lian van Doorn Psyche 8 nov 2018, 06:00

Leestijd: 7 minuten

Er zijn verschillende soorten stress: in welk stresstype herken jij jezelf?

Pexels

Onze haat-liefdeverhouding met stress wordt continu op de proef gesteld. We weten dat stress gezond kan zijn, maar dat we uit de buurt moeten blijven van ‘te veel stress’. En daar zijn allerlei handige foefjes voor: hardlopen, to-do lijstjes maken … you name it! Maar misschien werkt dat wel helemaal niet. Jij hebt namelijk een ander soort stress dan ik. En dat betekent dat jouw leefstijl er ook anders uit moet zien dan die van mij. Stress, het fascineert mij. Wil je een zinvol leven (en dat willen we), dan omarm je stress. Maar laat je het te veel en te vaak toe, dan heeft het een averechtse werking. Het is de deur openen en sluiten op het juiste moment. Zodat je profiteert van de voordelen (hoge alertheid en concentratie), maar de nadelen bij je vandaan houdt (vermoeidheid en burn-out).

Gek toch, dat iets dat ons zo van streek maakt, tegelijkertijd zorgt voor torenhoge prestaties en tevredenheid? De vraag is: hoe open en sluit je die deur op het juiste moment? Het antwoord zit verscholen in je leefstijl. En dat heeft weer alles te maken met jouw stresstype.

Hardlopen? Ja en nee

Ik bel psychotherapeut Carien Karsten. Zij schreef onder andere het boek ‘Daar ga ik weer!’ en doet al jaren onderzoek naar stress en burn-out. Ik steek meteen van wal. Waarom is het zo moeilijk om controle te hebben op stress? vraag ik.

Lees ook: Deze zes dingen leerde ik van hardlopen

“Omdat stress niet over één kam is te scheren. Hoewel de definitie van stress duidelijk is, heeft het bij iedereen andere oorzaken en gevolgen. En dat heeft invloed op je leefstijl. De ideale leefstijl hangt samen met het soort stress dat je hebt.”

Hormonen als verklaring

Dat iedereen anders reageert op stress, heeft te maken met hormonen. Je lichaam kent meerdere stresshormonen. De twee belangrijkste, die door het autonome zenuwstelsel worden aangemaakt, zijn adrenaline en cortisol.

Niet bij iedereen worden deze hormonen even snel en even vaak aangemaakt. De één heeft veel cortisol, de ander veel adrenaline. Weer een ander maakt van allebei de hormonen veel aan. Of juist weinig.

Naar de juiste leefstijl

Door naar de werking van deze stresshormonen te kijken, kun je bepalen wat de ideale leefstijl is voor iemand. Want de juiste leefstijl kan de stresshormonen remmen of juist stimuleren. Net wat nodig is. Moet je dus wel die ‘juiste leefstijl’ weten te vinden. Anders werkt het averechts.

Must read: Een spoedcursus in stress: zo verlaag je het stresshormoon cortisol

Karsten geeft een voorbeeld: “Bij stress wordt aangeraden om te gaan bewegen. Een goed idee voor degene die hoog in cortisol én hoog in adrenaline zit, maar niet voor iemand die hoog zit in cortisol, maar laag in adrenaline. Voor zo iemand werkt intensief sporten averechts; het kan hem of haar zelfs in een burn-out houden. Na het hardlopen voelen deze types zich nog beroerder dan daarvoor. Ze krijgen eczeem, zijn uitgeput, prikkelbaar…”

4 stresstypen

Op basis van wetenschappelijk onderzoek onderscheidt Carien Karsten vier stresstypen: het turbotype, crashtype, hooggevoelige type en bore-outtype. Hoe weet je nu welk type je bent? Simpel: door deze vragenlijst in te vullen (wel eerlijk zijn). Het type waar je het hoogst op scoort, is waarschijnlijk jouw stresstype.

1. Turbotype

Positief: productief, hoog energieniveau, ambitieus.
Stresshormonen: hoog in cortisol en adrenaline.

Turbotypes zijn ’s ochtends vroeg in de sportschool te vinden, gaan dan naar hun werk en maken ’s avonds nog het huis schoon. Een turbotype met veel stress schakelt over op een hogere versnelling en gaat meer controleren. Ze voelen zich vaak opgejaagd en hebben moeite om te ontspannen. Maar je appartement hoeft niet altijd schoon, je relatie niet perfect en je whatsappjes niet à la minute beantwoord.

Doen: (shiatsu)massage, intensief sporten (zweten!), onkruid wieden, koken, nieuwe dingen ondernemen, een taal leren.
Vermijden: koffie, thee, alcohol, suiker.

2. Crashtype

Positief: vraagt weinig aandacht voor zichzelf, solide, betrouwbaar.
Stresshormonen: hoog in cortisol, laag in adrenaline.

Crashtypes kunnen zichzelf behoorlijk uitputten. Het gevolg: ze storten van het ene op het andere moment in. Dit type komt het meest overeen met wat traditioneel als burn-out werd gezien. Het zijn de dieseltjes; ze gaan niet in de versnelling, maar blijven op hetzelfde, hoge niveau functioneren.

Doen: leuke dingen, time-management (cursus), ziekmelden bij klachten (echt!), regelmatig eten, slapen, nee leren zeggen, doelen stellen, weekendjes weg, koffie drinken, muziek luisteren.
Vermijden: paracetamol, intensief sporten.

3. Hooggevoelige type

Positief: artistiek (gave!), creatief, sensitief.
Stresshormonen: hoog in adrenaline, laag in cortisol.

Door het gebrek aan cortisol mist het hooggevoelige type de rem op adrenaline. Het gevolg: alles komt even hard binnen. Van buiten lijken deze types kalm, maar ze raken van slag door kleine dingen en piekeren er lustig op los. Boosheid en agressie brengen ze niet naar buiten, maar laten ze los op zichzelf door negatieve gedachten.

Doen: op een vast tijdstip bewegen, op vaste tijdstippen eten, zoete en romige producten eten (als je gewicht dit toelaat), iets doen aan het piekeren, yoga, ademhalingsoefeningen, troostende bezigheden, perfectionisme doorbreken, dagelijks opnoemen waar je tevreden over bent.
Vermijden: piekeren, op de bank gaan liggen.

4. Bore-out type

Positief: beschouwend, vrij objectief, rationele denker.
Stresshormonen: laag in adrenaline, laag in cortisol.

Dit type vindt het heerlijk om een avondje op de bank te zitten, neemt niet veel initiatief en sociaal contact kost energie. Bore-out types met stress trekken zich terug en zijn nauwelijks te motiveren. Ze ploffen neer op de bank en komen daar de komende uren niet meer vanaf.

Doen: koffie drinken, makkelijk verteerbaar voedsel eten, een dagboek bijhouden met leuk en niet leuk dingen, regelmatig bewegen (rustig opbouwen!), je zelfvertrouwen versterken, zingeving.
Vermijden: rauwe groente, melkproducten.

De proef op de som

Ik neem de proef op de som en open de vragenlijst die Karsten heeft gemaakt. Het zijn een kleine 50 vragen. Ik beantwoord ze op basis van stressvolle periodes. ‘Ik klem vaak mijn kaken op elkaar’, zie ik op het scherm verschijnen. Ja. ‘Bij stress heb ik weinig eetlust’. Ja. ‘Als ik onder druk sta, word ik actiever, ga opruimen’. Ja. Als ik alles heb ingevuld, staat de uitslag voor mij klaar: ik ben vooral een turbotype, maar behoor ook tot het hooggevoelige type.

Lees ook: Feeling stressed? Deze impact heeft stress op je spijsvertering

“Dat kan heel goed,” denkt Karsten. “Voor je werk moet je empathie hebben, maar ook snel kunnen anticiperen.” Ik ben niet de enige die zich in twee stresstypen kan vinden. Een kwart van de mensen heeft overlap en je kunt in de loop der jaren veranderen van stresstype. Karsten is ook een combinatie van het turbotype en het hooggevoelige type.

Appeltaart bakken als remedie

“Als ik frustratie voel of te hard heb gewerkt, ga ik iets bakken. Appeltaart, heerlijk. Ik vind het fijn om met eten bezig te zijn, de geuren te ruiken, het deeg te kneden. Bovendien doe je iets voor een ander, waardoor je het beschermingshormoon oxytocine aanmaakt. Een bonus!”

Het ontfutselen van je stresstype is niet alleen een verrijking voor jezelf. Het kan ook de relatie met je partner verbeteren, doordat je inzicht krijgt in het waarom van iemands gedrag. Dat roept begrip op. “Mijn man is een bore-outtype. Als je kijkt naar stresstypen, zijn we een gouden combinatie. In het begin voelde dat niet zo. Hij is filosoof, beschouwend en heeft minder behoefte aan prikkels.

Kom maar op met die stress

Terwijl ik in de avond op pad wilde met hem, zat hij liever op de bank muziek te luisteren. Daar hebben we in het begin wel over geknokt – en nog wel. Weten tot welk stresstype iemand hoort, kan de puzzelstukjes op zijn plaats laten vallen. Je leert te kijken wat goed voor jou is, hoe iemand anders in elkaar zit en je leert rekening te houden met de ander én met jezelf.”

Voor mij is het duidelijk. Bij stress ga ik een rondje hardlopen en sla ik mijn Spaanse leerboek open. Maar die warme gemberthee die nu naast mij staat, drink ik toch echt gewoon op.

Een beetje uitdaging in het leven kan geen kwaad, toch? Dus kom maar op stress, ik ben klaar voor je.