wpk-admin Psyche 30 mrt 2017, 06:00

Leestijd: 7 minuten

Dit is de kick van koopverslaafden

Psycholoog en psychotherapeut Carien Karsten weet wat er in je hoofd gebeurt wanneer je niet kunt stoppen met shoppen en zelfs ’s avonds online nog laarzen en zomerjurken koopt. Het is een vrijdagavond eind januari, koud en miezerig. Als onderzoeker van koopverslaving en auteur van twee boeken over het onderwerp ben ik uitgenodigd een lezing te geven in Amsterdam-Noord. Ik heb er geen zin in. Het was een drukke week en ik verlang naar de ontspanning van een warm bad.

Als een kind in een pretpark

Voor het eerst loop ik door de nieuwe IJpassage van het Centraal Station. In één klap klaart mijn stemming op. Wat mooi en licht is het hier. En al die fijne nieuwe winkels: Sissy Boy, Rituals, en in het midden een bar die er uitnodigend uitziet, met lichtjes en champagne. Weg is mijn tegenzin. Ik voel me als een kind in een pretpark.

Onze manier van nieuwsconsumptie: slecht voor ons brein en lichaam?

Iedereen is vrolijk en aardig, blij met de nieuwe, kleurige omgeving. Heb ik nog iets nodig? Ik kan altijd iets leuks voor de badkamer gebruiken en een nieuwe jurk is ook niet weg. Met pakjes beladen stap ik op de pont naar Amsterdam-Noord. Even vraag ik me af of ik zelf koopverslaafd ben. Nee hoor. Het shoppen verbetert alleen maar mijn humeur. Ik voel me zelfverzekerd met nieuwe kleren. Wat is daar mis mee? Of houd ik mezelf nu voor de gek en heb ik alleen maar geshopt om een naar gevoel weg te werken?

Shoppen geeft een kick

Wat voor veel anderen geldt, geldt ook voor mij: shoppen geeft een kick. Kopen kun je zien als positieve stress: je krijgt er een adrenalinespurt van en ook maak je meer dopamine aan, een stof die een geluksgevoel geeft. Shoppen doorbreekt de sleur. Wanneer je iets heb gekocht, voel je je eventjes getroost.

Je kunt er een leegte in je leven mee opvullen. Je verkeert dan even in een droomwereld zonder ellende. Shoppen biedt troost, liefde en compensatie. Hoe vaker je het om die reden doet, hoe meer je het nodig hebt. En daar ligt precies het gevaar: er zijn mensen die er zover in gaan dat ze geen plezier meer beleven aan wat ze kopen maar alleen nog een kick krijgen van het kopen zelf, waardoor ze sociaal en financieel in de knoop raken.

Wanneer ben je koopverslaafd?

Je bent koopverslaafd als je de verleiding om te shoppen niet kunt weerstaan en geen controle hebt over je koopgedrag. De hunkering om te shoppen is sterker dan jezelf. Steeds wil je de opwinding voelen. En je hebt steeds sterkere prikkels nodig. Je gaat ook ’s avonds shoppen op internet.

Vooral tussen 10 en 11, wanneer je moe bent en minder zelfbeheersing heb, verlies je de controle. Vaak merk je wel dat het niet goed zit en neem je je voor om te minderen, zelfs een maand of langer niets nieuws te kopen. Maar dat mislukt en je shopt nog meer dan ervoor.

Tegen anderen verzwijg je dat je zoveel koopt of je maakt er grapjes over. Soms verberg je je spullen. Je stopt ze in een goedkoop plastic tasje, zodat het lijkt of je niet veel geld hebt uitgegeven. Extreem shopgedrag kan ook tot conflicten leiden. Je partner zegt bij je weg te gaan als het niet ophoudt. Bovendien kun je flinke schulden maken.

Oorzaak gevolg

Achter een koopverslaving kunnen verschillende oorzaken schuilgaan. Het kan te maken hebben met een nare ervaring uit het verleden waar je maar niet van loskomt, zoals een trauma of pesten. Maar de aanleiding kan ook in het heden liggen. Ik sprak eens een vrouw die na het verlies van haar man de aandrang voelde om zichzelf eens lekker te verwennen en te gaan shoppen.

Kijktip: de Prijsvechter (over massaconsumptie en goedkooplust)

Het hielp haar inderdaad. Maar twee jaar later was ze ernstig koopverslaafd. Mee willen doen met trends of niet onder willen doen voor je buren kan een andere reden zijn. Neem Irene, een verpleegkundige uit Almere: als iemand in de straat iets nieuws heeft, moet zij het ook hebben. Ook al kan ze zich niet de luxe permitteren van haar buren, steeds weer denkt ze: ‘Als ik nu niet koop wat zij ook hebben, dan hoor ik er niet meer bij.’

Kopen geeft een kick

Kopen geeft een kick en ook daaraan kun je verslaafd raken. Je bent trots op jezelf als je een paar laarzen hebt aangeschaft in de uitverkoop, voor de helft van de prijs. Dan voelt het alsof je hebt gewonnen van de winkel.

Alleen al het woord ‘korting’ brengt je in een staat van opwinding: je hart gaat sneller kloppen, je ademhaling versnelt, je bloeddruk gaat omhoog, net als je bloedsuikerspiegel, en je vet wordt sneller afgebroken. Daardoor voel je je goed. In het onderzoek dat ik heb gedaan naar de oorzaken van koopverslaving (en dat is gepubliceerd in Opzij in 2003), blijkt de zucht naar kicks koploper te zijn.

Biologische oorzaak

Een koopverslaving kan ook een biologische oorzaak hebben. Uit onderzoek is gebleken dat de prefrontale hersenen van verslaafden vaak kleiner zijn dan die van gezonde personen. Dit betekent dat iemand zichzelf minder goed kan aansturen. Ook de doorbloeding en de suikerstofwisseling verschillen: die gaan omhoog bij het vooruitzicht te mogen shoppen en omlaag bij het afkicken.

Ook dat maakt het moeilijker de verleidingen te weerstaan. Voor de verslaafde betekent het kopen van spullen veel meer dan voor gezonde mensen, en dat zie je dus terug in de hersenen.

Onuitgepakte spullen

Kopen als beloning voor inspanning is een bekend verschijnsel. Je salaris is binnen en je trakteert jezelf op een jurkje of een boek. Maar ook dit belonen kan uit de hand lopen. Tinie, een licht lichamelijk gehandicapte vrouw die afhankelijk is van een uitkering, verbouwde haar huis en beloonde zichzelf steeds met iets nieuws.

Ze pakte de spullen die ze had gekocht niet eens uit. Uiteindelijk stond haar keuken bomvol met dingen die ze niet nodig en zelfs dubbel had. De gemeente schakelde tenslotte een professionele opruimcoach in, die haar hielp haar huis op te ruimen.

Kijk jezelf eens goed in die spiegel en ga duurzaam(er) consumeren

Voor sommige koopverslaafden geldt dat ze hun gedachten moeilijk stop kunnen zetten. Ik kreeg een mail van een 42-jarige vrouw over haar koopverslaving. Ze schreef: ‘Ik pieker en pieker maar. Hierdoor ga ik me heel onzeker voelen en ik wil niet dat iemand dat ziet. Ik verberg mijn gevoel door mooie kleren te kopen. Maar financieel brengt me dit in grote problemen.’

Kopen is bij deze vrouw een prikkel die van binnenuit komt. Het is niet een mooi stel laarzen of een nieuwe zomerjurk die haar hoofd op hol brengt, het is een voortdurende drang van binnenuit. Door in de auto te stappen en eindeloos rondjes te rijden probeert ze ervan verlost te worden, maar de drang verdwijnt niet.

Wat te doen?

Als je shopverslaafd bent, is het belangrijk dat je je schaamte en schuldgevoel opzij zet en iemand in vertrouwen neemt aan wie je je verhaal kwijt kunt. Daarna kun je langs bij de huisarts en je laten doorverwijzen naar een psycholoog, die je kan helpen met gedragstherapie. Het belangrijkste is dat je andere dingen leuker gaat vinden dan shoppen. En je moet er natuurlijk achter zien te komen waarom je zoveel shopt en dat probleem aanpakken.

Afkicken van een shopverslaving gaat niet in één keer. Je moet realistische doelen stellen, bijvoorbeeld één keer per week de stad in of achter de computer kruipen in plaats van iedere dag. Of alleen met contant geld shoppen, steeds een vast bedrag. Wanneer je denkt: ‘Vanaf morgen koop ik nooit meer kleding’, kun je erop rekenen dat het misgaat.

En gaat het mis, dan ben je eerder geneigd om terug te vallen in je oude gewoonten. Als je je doelen haalt, ben je eerder bereid om door te blijven gaan. En dan komt er een dag dat je zonder tasjes thuiskomt.

Dit verhaal werd geschreven door Carien Karsten en verscheen eerder in Dit boek gaat niet over mode: de kracht van kleren, door Cecile Narinx, Marije van Regenmortel en Merel Bem.

Je boodschappen bezorgd in 10 minuten: hoe duurzaam zijn flitsbezorgers?